Отправлено: 12.03.06 09:37. Заголовок: З гісторыі Беларусі (Вялікае Княства Літоўскае)

Ведаю, што шмат каму гэта ня спадабаецца. Ведаю, што шмат хто будзе гэта аспрэчваць - ці па няведаньню сваему (як лука-мудоўскі і большасць расіян), ці за зла (як некаторыя "літоўцы"), ці проста каб паспрачацца. Але ж усё наступнае ёсць гістарычны факт, запісаны ў летапісах гісторыі. І то, што большасць з нас ня вывучала гэтую гісторыю ў сярэдняй савецкай школе не вызначае, што гэтага ня было. Было. І наша няадукаванаць - гэта наша бяда. Відавочна, што ўся гісторыя Беларусі з'яўляецца вельмі заблытанай для большасці расейцаў, і з майго жыцьцёвага вопыту, вялікая колькасць расіян думае, што Беларусь заўсёды была адсталая частка Расеі. Але ж на самой справе - зусім наадварот. Для адукаваных беларусаў гэта ня будзе чым-та новым. Спадзяюся, аднак, што гэта паслужа падставай ня для спрэчак, а для сяброўства.

Зусім нядаўна ў Менску выйшла кніга-энцыкляпэдыя "Вялікае Княства Літоўскае"



ў якой падрабязна апісваецца гісторыя Беларусі (Вялікага Княства Літоўскага).
Гістарычная назва Беларусі - Вялікае Княства Літоўскае (ня блытаць з сёньняшняй Літвой). Назва Беларусь - тварэньне расійскіх манархаў. Беларусью ў 1501 году ў афяцыйных дакументах ВКЛ называлась Маскоўскае Княства (эўрапейцы пачалі называть Маскоўскае Княжество Белай Русью ў 1472, пасля таго, як Ноўгарад згубіў сваю незалежнасць). З 1720 года назва "Беларусь", датычна Расеі, губляе сваю актуальнасць. ВКЛ, жа, стала называцца Беларусіей з 1890 года. Гістарычнай сталіцай Беларусі (ВКЛ) з'яўляецца Вільнюс (Вільна), якую ў 1939 годзе Сталін атдаў сёньняшнім "літоўцам" (жамойтам). Сталіцай жа Жамойціі на працягу вякоў быў Каўнас.



Иногда бывает, что исчезают из истории города: разрушаются захватчиками, вымирают в результате эпидемий, поглощаются джунглями или пустыней. Намного реже, но случается, что исчезают государства. Не в глубине тысячелетий и отнюдь не где-то в джунглях или пустыне, а в самом центре Европы, в результате усилий сначала царских, а затем советских идеологов "исчезла" целая империя - Великое Княжество Литовское (ВКЛ), государство простиравшееся от Балтийского до Черного моря, в XV веке занимавшего площадь без малого миллион квадратных километров. ВКЛ было многонациональным и многоконфессиональным государством, но абсолютное большинство его жителей были славянами: предки современных белорусов, значительной части украинцев и россиян. Как же получилось, что в сознании современного человека слово "Литва" ассоциируется с маленьким и совсем не славянским государством, а история восточнославянского "треугольника": Киев-Вильно-Москва подменена идеологией, созданной московскими правителями?

Важнейшее место в идеологии Российской империи занимала догма о "собирании" русских земель Москвой. Как можно "собирать" и "возвращать" чужи земли, никогда Москве не принадлежавшие? А главное зачем? Ведь большая часть восточнославянских земель уже была собрана (чаще всего добровольно) в ВКЛ и славяне, называвшие себя тогда "рускими" (с одним "с"), занимали в Великом Княжестве Литовском доминирующее положение. На старославянском писались законы ВКЛ, литература, деловая и частная переписка, велось обучение. ВКЛ никогда не было под татарским игом, а в XV веке великий князь ВКЛ Витовт сам навязывал Золотой Орде своих ставленников. Восточная граница Великого Княжества Литовского проходила под Волоколамском и по реке Угре, и Москве, чтобы воссоединиться с остальными восточными славянами, было достаточно войти в состав ВКЛ или же поддерживать с ним союз, как, например, Новгороду или Твери. Тем не менее, Москва с упорством, достойным лучшего применения, столетие за столетием вела непрерывные войны ради захвата славянских земель на запад от своих границ. Не будь "собирания" и "возврата" Москвой, как тогда называлось - "руских" земель, большая их часть осталась бы европейским государством - Великим Княжеством Литовским.

 Отправлено: 12.03.06 09:38. Заголовок: Re:

Говорят, что история повторяется. Большая история повторяется спустя значительный промежуток времени. Возможно, что когда-нибудь память о ВКЛ станет исторической основой для объединения в ассоциацию стран Центральной и Восточной Европы. Даже восточные и западные немцы отличаются по своему менталитету. Мне кажется, что конкуренция между западными и восточными европейцами неизбежна. Лучше, конечно, чтобы это была конкуренция экономическая. Не знаю, будут ли близки нам проблемы поляков, чехов и других народов исчезнувшего "соцсодружества", но интересы бывших республик на западе СССР всегда будут переплетаться. Рано или поздно возникнут предпосылки для объединения стран ЦВЕ. Будет ли Россия в этом сообществе? Смотря что там возобладает: агрессивный империализм или идеология благополучия. Сможет ли Минск стать восточноевропейским Брюсселем зависит во многом от того, будет ли Беларусь к тому моменту убыточным колхозом на задворках Российской Федерации, или станет развитым, самостоятельным государством.

Ігар Ліцьвін

 Отправлено: 12.03.06 09:40. Заголовок: Re:

Великое княжество Литовское — государство, существовавшее с конца XII — первой половины XIII веков по 1793 г. на территории современных Белоруссии и Литвы.
Первой столицей княжества стал город Новогрудок (Белоруссия); со времени правления Гедимина столицей стало Вильно (сейчас Вильнюс, Литва, город известен с 1323 г.). Название государства окончательно устоялось в 20-х годах XV века. С середины XIII века — первой половины XIV веков охватывало также и белорусские земли, а в 1363-1569 годах — и большую часть украинских.
С 1386 г. находилась в персональной (личной), с 1569 г. — в сеймовой унии с Польшей. Прекратило существование после третьего раздела Речи Посполитой (Польско-литовского государства). Большая часть княжества была присоединена к Российской империи.

Большинство населения княжества были православные (предки современных белорусов и украинцев), и государственным языком, на котором писали законы (например, Литовская метрика, Статут Великого княжества), был старобелорусский язык. В силу этого, не совсем корректно отождествлять Великое княжество Литовское с современной Литвой (Летувой), а его население — с современными литовцами.
В XIV — XV веках Великое княжество Литовское — реальный соперник Московской Руси в борьбе за господство в Восточной Европе.

Возникновение государства
Государство возникло на основе белорусского Новогрудского княжества, куда в середине XIII века на княжение был приглашён литовский князь Миндовг (умер в 1263) вместе со своей дружиной. Именно Новогрудок стал первой столицей государства; языческие литовские племена тогда не имели собственных городов.
Консолидация первоначально разрозненных княжеств проходила на фоне сопротивления крестоносцам Тевтонского ордена в Прибалтике. Одновременно шла экспансия в юго-западном и юго-восточном направлении, в ходе которой Миндовг отобрал у Галицко-Волынского княжества земли по Неману.
При князе Гедимине (правил в 1316 — 1341) Великое княжество Литовское значительно укрепилось экономически и политически.

Расцвет: правление Ольгерда
При Ольгерде (правил в 1345—1377) княжество фактически стало доминирующей державой в регионе. Особенно позиции государства укрепились после того, как в 1362 г. Ольгерд разбил татар в битве при Синих водах. Во время его правления в состав государства входили большая часть нынешней Литвы, Белоруссии и Смоленской области. Для всех жителей западной Руси Литва стала естественным центром сопротивления традиционным противникам — Орде и крестоносцам. Кроме того, в Великом княжестве Литовском в середине XIV века численно преобладало православное население, с которыми язычники-литовцы уживались довольно мирно.

Земли княжества при Ольгерде простирались от Балтики до Причерноморских степей, восточная граница проходила примерно по нынешней границе Смоленской и Московской областей.
Литовские князья самым серьезным образом претендовали на русский великокняжеский стол. В 1368 — 1372 гг. Ольгерд, который был женат на сестре великого князя тверского Михаила, поддержал Тверь в её соперничестве с Москвой. Литовские войска подступили к Москве, но, к счастью для московских князей, в это время на западных рубежах Ольгерд воевал с крестоносцами, а потому не мог долго осаждать город. Крестоносцы, в отличие от призрачных надежд на русскую корону, виделись Ольгерду более серьезной угрозой, и в 1372 г. он, уже подступив к Москве, развязал себе руки, неожиданно предложив Дмитрию Донскому «вечный мир».

Отношения с русскими землями осложнились, когда великий князь Ягайло (правил в 1377 — 1434) принял католичество. В 1386 г. он заключил личную унию с Польшей (т. н. Кревская уния) — Ягайло принял католичество, женился на наследнице польского престола и стал королём Польского королевства (оставаясь при этом Великим князем Литовским). Это обезопасило западные рубежи княжества, но религиозная рознь между жителями Короны (так часто называли Польское королевство) и Княжества осталась непреодолённой.
Правление Витовта

Ягайло передал великокняжеский престол своему двоюродному брату Витовту. В 1399 году Витовт (правил в 1392 — 1430 гг.) ещё раз попытался присоединить Московское княжество, на этот раз в союзе с ордынским ханом Тохтамышем, бежавшим в Литву и мечтавшим вернуть себе ханский престол, однако потерпел жестокое поражение в битве на Ворскле. Это поражение сильно ослабило Литву, и в 1401 г. она вынуждена была подтвердить режим «личной униии» с Польшей, что привело к усилению позиций польского дворянства (шляхты) на землях княжества.

 Отправлено: 12.03.06 09:40. Заголовок: Re:

В 1405 г. Витовт напал на Новогородские и Псковские земли, и те обратились за помощью к Москве. Назревала война, но силы Литвы и Москвы были примерно равны, к тому же ни той, ни другой стороне конфликт не был выгоден, и в 1408 г., постояв с войсками на Угре, Витовт и московский великий князь Василий Дмитриевич заключили мир. В это время на западе польско-литовское государство вело жестокую борьбу с Тевтонским орденом. Мир на восточных рубежах во многом способствовал тому, что в 1410 г. соединенные войска Королевства Польского и Великого княжества Литовского нанесли сокрушительное поражение Ордену в Грюнвальдской битве (битва при Танненберге). Прямым следствием этой победы стал окончательный отказ Ордена в 1422 г. от Жемайтии и окончательная ликвидация Ордена по Второму Торуньскому миру в 1466 г.
Еще раз Витовт попытался вмешаться в московские дела в 1427 г., когда в Москве началась династическая распря, получившая название «Шемякина смута». Витовт, опираясь на то, что великая княгиня московская вместе с сыном, людьми и землями, сама отдалась ему под защиту, всерьез претендовал на престол короля Литвы и Руси. Дело было за официальным признанием со стороны императора Священной Римской империи. Признание Витовта королём и, соответственно, его страны — королевством, означало бы радикальное изменение статуса Великого княжества Литовского на международной арене. Это было совершенно не выгодно Ягайло и Королевству Польскому, стремившемуся расширить своё влияние на восточного соседа. По легенде, корону Витовта остановили на территории Польши, и Ягайло лично разрубил её мечом. Такого удара уже немолодой Витовт не вынес и умер в 1430 году.

Пожалуй, это была последняя попытка утверждения Великого княжества Литовского в качестве независимой державы. Решительное насаждение католической веры и расширение влияния поляков, хотя и способствовало подъему хозяйства, культуры и науки, вместе с тем крепко привязывало страну к более развитой католической Польше, а система привилегий, дарованных католической шляхте, разрывало внутреннее единство страны. Массовым стал переход православного дворянства в католичество, его полонизация. Масло в огонь подлило закрепощение крестьян в первой половине XV века. Ответом стали массовые крестьянские движения. Православное большинство, особенно низшие слои населения, все больше ориентировалось на Русь. Из литовских земель начался отток православных: они уходили на пустующие земли на востоке и и юго-востоке, прежнее Дикое поле, где хозяевами были кочевники. Так было положено начало казачеству в пограничных с Крымским ханством землях.

Закат Княжества
После смерти Витовта в Литве началась гражданская война. Дело в том, что великокняжеский престол перешел к младшему брату Ягайлы — Свидригайло Ольгердовичу, давнему противнику польского вектора политики Витовта и стороннику создания Литовско-Русского государства. Это возмутило католических иерархов, и они смогли в 1432 году возвести на виленский престол брата Витовта — Сигизмунда. Это привело к расколу Литвы на Великое княжество Литовское (со столицей в Вильно) и великое княжество Русское со столицей в Полоцке, где по-прежнему правил Свидригайло. Исход борьбы решился в 1435 г. битве под Велькамером, в которой Свидригайло потерпел поражение. За это время закончилась «Шемякина смута», и Московское государство существенно окрепло; Литва же, напротив, была ослаблена. В 1449 г. король польский и великий князь литовский Казимир заключил с московским великим князем Василием II мирный договор, который действовал до 80-х годов XV века, когда на службу к московскому великому князю стали переходить православные князья. В начале XVI века началась новая война Великого княжества Литовского с Московским государством. Она продолжалась несколько лет; в итоге к Москве отошли так называемые Северские княжества и Смоленск, а Литва была значительно ослаблена и в 1569 году по Люблинской унии вынуждена была объединиться с Польшей в федеративное государство — Речь Посполитую, в котором Великое княжество Литовское становилось лишь весьма ограниченной автономией.

Мэпа Беларусі XV стагодзя


Мэпа Беларускай Народнай Рэспублікі 1919

 Отправлено: 13.03.06 20:59. Заголовок: Re:

Калі быў заснаваны першы ўніверсітэт у Беларусі?

Першаю гуманітарнаю школай універсітэцкага тыпу была яшчэ грэцка-лацінска-славянская акадэмія ў Смаленску, заснаваная блізу 1130 года, і першым яе рэктарам стаў грэк Мануіл. Вышэйшай навучальнай установаю з гуманітарным ухілам была і Віленская катэдральная каталіцкая школа, закладзеная ў 1387-1388 гадах.

Аднак першым сапраўдным універсітэтам у Беларусі сталася Віленская езуіцкая акадэмія. Езуіты, запрошаныя ў Вялікае Княства Літоўскае віленскім біскупам Валяр'янам Пратасевічам (ха!) у 1569 годзе, праз год адчынілі ў Вільні - старадаўным цэнтры беларускае культуры і дзяржаўнасці - свой калегіум, які ў 1579 годзе прывілеем вялікага князя Сцяпана Батуры быў ператвораны ў акадэмію з усімі правамі эўрапейскага ўніверсітэта.

Кантынгент студэнтаў Віленскае акадэміі складаўся пераважна з беларусаў. Выхадцамі з беларускіх земляў былі і бальшыня выкладчыкаў. Там вучыліся або выкладалі выдатныя дзеячы навукі і культуры: прапаведнік і красамоўца Пётра Скарга, паэт і тэарэтык літаратуры, «хрысціянскі Гарацый» Мацей Казімір Сарбеўскі, гісторык Альберт Віюк Каяловіч, педагог Арон Аляксандар Алізароўскі, лексікограф Гжэгаж Кнапскі, матэматык Освальд Кругер, пісьменнік і філолаг Мялет Сматрыцкі, філосаф Марцін Сміглецкі, выдатны класічны паэт Міхал Карыцкі, архітэктар Лаўрын Гуцэвіч, гонар беларускае барочнае паэзіі Сымон Полацкі ды інш. У розны час вучнямі Акадэміі былі дзеці беларускіх магнатаў ды найбольш знанае шляхты: Радзівілаў, Сапегаў, Пацаў, Тышкевічаў, Хадкевічаў, Завішаў, Валовічаў...

 Отправлено: 13.03.06 21:30. Заголовок: Re:

Калі ў Беларусі пасяліліся расейцы?

У Маскоўскай дзяржаве спрадвеку панавалі парадкі, пры якіх не дазвалялася аніякага рэлігійнага або іншага вальнадумства, а чалавечае жыццё зусім не мела каштоўнасці. Нават знакамітыя баяры мусілі называць сябе «холопами государевыми».
Вялікае Княства Літоўскае ў адрозненне ад усходняга суседа было краінаю верацярпімаю. Хоць часам сутычкі паміж вернікамі розных канфесій і здараліся, але на працягу стагоддзяў у нашай дзяржаве мірна жылі побач праваслаўныя і каталікі, вуніяты і юдэі, пратэстанты і мусульмане. Шляхта, што складала ў нас блізу 13 працэнтаў жыхарства, мела шырокія грамадзянскія правы. Статут 1588 года, паводле якога жыла нашая Бацькаўшчына, быў дэмакратычным у адрозненне ад расейскіх законаў.

Нядзіва, што з канца ХV стагоддзя жыхары Масковіі пачалі перасяляцца на беларускія землі. Сюды ўцякалі ад пераследу апальныя князі і вальнадумцы. Пад Віцебскам жыў, напрыклад, вядомы расейскі прапаведнік Фядосій Касой. Ад цара Івана Жахлівага ўцёк у Вялікае Княства князь Андрэй Курбскі.
З другой паловы ХVІІ стагоддзя ў Беларусь ад здзекаў і ўціску перасяляюцца дзесяткі тысяч расейскіх стараабрадцаў. Каб вярнуць уцекачоў, расейскі ўрад наладжваў карныя экспедыцыі. Вядома, што ў 1735 годзе царскі палкоўнік Сыцін напаў на памежны беларускі горад Ветку, дзе сяліліся стараверы, і пагнаў 14 тысяч перасяленцаў назад у Расею.
У Беларусі знаходзілі прытулак і тыя сяляне ды гараджане, што ратаваліся ад дзікага маскоўскага беззаконня і жорсткага феадальнага ўціску. Гэтак, у другой палове ХVІІІ стагоддзя яны ўцякалі сюды сотнямі тысяч. Урад імператрыцы Лізаветы Пятроўны ў 1754 годзе вымагаў ад уладаў Вялікага Княства вярнуць мільён (!) уцекачоў.

Калі беларускія землі былі захопленыя Расеяй, перасяленне набыло зусім іншы характар. Царскія ўлады пачалі накіроўваць сюды святароў і чыноўнікаў дзеля ажыццяўлення сваёй імперскай палітыкі. Асабліва масавым такое перасяленне зрабілася пасля задушэння нацыянальна-вызвольнага паўстання 1863 года. Усе дзяржаўныя пасады маглі займаць толькі расейцы. Яны мелі падвышаныя (параўнальна з метраполіяй) аклады, разнастайныя прывілеі і былі чыннымі русіфікатарамі і праваднікамі гэтай палітыкі. Істотным фактарам русіфікацыі з'яўлялася і расейскае войска, шматлікія гарнізоны якога пастаянна размяшчаліся ў беларускіх гарадах і мястэчках.

Такая практыка захоўвалася і ў савецкай імперыі. Пасля Другой сусветнай вайны на Беларусь абрынулася новая магутная хваля перасяленцаў з Расеі. Камуністычныя ідэолагі адводзілі ім важную ролю ў канчатковай русіфікацыі Беларусі і стварэнні «новой этнической общности» - бяспамятнага, абязмоўленага народа, з якім можна праводзіць любыя эксперыменты.

 Отправлено: 13.03.06 21:39. Заголовок: Re:

Якія гарады былі сталіцамі Беларусі?

Сталіцамі першых летапісных княстваў у ІХ-Х стагоддзях былі Полацак, Смаленск і Тураў. Пасля таго як Тураў і Смаленск трапілі ў часовую залежнасць ад кіеўскіх князёў, Полацак застаўся адзіным цэнтрам магутнага беларускага гаспадарства - Полацкага княства. Асабліва выдатнае палітычнае значэнне ён набыў у ХІ стагоддзі пры Ўсяславе Чарадзеі, а культурнага росквіту дасягнуў пры яго нашчадках у ХІІ стагоддзі. Пасля раздраблення Полацкага княства на захадзе Беларусі пачала фармавацца новая беларуская дзяржава - Вялікае Княства Літоўскае. Яе сталіцай вялікі князь Міндоўг зрабіў Новагародак (Наваградак). У 1323 годзе вялікі князь Гедзімін перанёс сталіцу дзяржавы ў Вільню. Вільня заставалася стольным местам нашага гаспадарства да канца ХVІІІ стагоддзя. Аднак цэнтрам беларускага палітычнага і культурнага жыцця яна была амаль да сярэдзіны ХХ стагоддзя. З утварэннем у 1918 годзе Беларускай Народнай Рэспублікі, а ў 1919 годзе - Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі палітычнай сталіцай Беларусі становіцца Менск, пераназваны бальшавікамі ў 1939 годзе ў Мінск.

 Отправлено: 13.03.06 22:08. Заголовок: Re:

Якія войны прынеслі найбольшыя страты народу Беларусі?

Найбольшай трагедыяй сталася для Беларусі расейскае нашэсце, якое распачаў у 1654 годзе цар Аляксей Міхайлавіч. Тады на знясіленую за 6 гадоў казацкімі наездамі Беларусь рушыла 100-тысячнае войска пад камандаваннем Шарамецева. Актыўныя ваенныя дзеянні цягнуліся 7 гадоў, і гэтыя гады сучаснікі параўноўвалі з патопам. У бітвах, пры асадах гарадоў, ад гвалту загінулі 53 адсоткі насельніцтва Беларусі, у некаторых жа паветах - да 75 адсоткаў жыхарства. Расейцы вывелі ў свае гарады і вёскі болей за 300 тысяч беларусаў. Значная частка гэтага палону была прададзеная ў рабства. Былі разрабаваныя палацы, храмы, манастыры, вывезеныя ўсе друкарні, кузні, запасы жалеза. Сельская гаспадарка і прамысловасць былі разбураныя расейскімі войскамі дашчэнту. Вынікам гэтай вайны было і тое, што антымаскоўскія настроі стымулявалі рост паланізацыі. Варта адзначыць, што Батыева нашэсце, з часу якога мінула ўжо сем з паловаю стагоддзяў, расейцы ўзгадваюць дагэтуль, а ў нас пра расейскае нашэсце сярэдзіны ХVІІ стагоддзя забаранялася абмовіцца нават словам.

Кожным трэцім жыццём сваіх дзяцей паплацілася Беларусь за развязаную Пятром І Паўночную вайну. Нашыя землі сталіся арэнай змагання чатырох дзяржаваў і шматгадовай расейскай акупацыі. Зноў вынікам вайны былі паўсюдныя могілкі, спаленыя вёскі і гарады, згалелыя людзі, няшчасныя сіроты.

Шасцімесячная вайна Расеі з Напалеонам каштавала беларусам мільёна чалавек - кожнага чацвертага.
Паўтара мільёна беларусаў загналі ў магілу Першая сусветная вайна, польская і бальшавіцкая акупацыя.

Сталінскі генацыд у 30-40-х гадах, паводле падлікаў навукоўцаў, каштаваў беларускаму народу блізу 2 мільёнаў жыццяў.
Другая сусветная вайна, распачатая Гітлерам і Сталінам, забрала на той свет у Беларусі, паводле ўдакладненых звестак, кожнага трэцяга.
Расейцы, немцы, палякі лічылі сябе народамі, якія нясуць крыж Божай місіі, і калі захоплівалі землі суседзяў, дык прымушалі на свой крыж маліцца і лічыць сябе за вызваленцаў. Беларусы ж здаўна нясуць крыж пакуты. У гэтай розніцы крыецца галоўная несумяшчальнасць псіхалогіі беларусаў з псіхалогіяй расейцаў ці палякаў, якія і сёння не адракліся ўголас ад граху агрэсіўнасці, а праз царкву, касцёл ці вуснамі сваіх шавіністаў выказваюць намер зацвердзіцца ў Беларусі з правам непавагі да нашай культуры, мовы, гісторыі.

 Отправлено: 14.03.06 19:14. Заголовок: Re:

Якія старажытныя плямёны былі нашымі продкамі?

Ужо з глыбокай старажытнасці на беларускай зямлі жылі розныя, пераважна індаэўрапейскія, плямёны. У другой палове 1-га тысячагоддзя па Нараджэнні Хрыстовым наш край пачалі засяляць славянскія плямёны, што спрычынілася да славянізацыі мясцовых балтаў. Славяна-балцкі сінтэз вёў да фармавання старабеларускага этнасу.

Паводле летапісаў і археалагічных даследванняў паўднёвую і цэнтральную частку Беларусі займалі драгавічы (дрыгавічы), Пасожжа - радзімічы, Падзвінне і паўночнае Падняпроўе - крывічы. Яны складалі саюзы плямёнаў, мелі свае гарады і дзяржавы - княствы. З іншых плямёнаў на тэрыторыі Беларусі летапісы захавалі нам назовы яцьвезі, літвы, нальшчанаў і латыголы, якія жылі на захадзе, паўночным захадзе і поўначы.

Матэрыяльная і духоўная культура славянскіх плямёнаў - продкаў беларусаў, як сведчыць археалогія, мала розніліся між сабою. Выключэнне складаюць упрыгожанні, асабліва металічныя скроневыя колцы. У драгавічанак гэта былі зярнёныя буйныя пацеркі, у крывічанак - бранзалетападобныя колцы, на Пасожжы насілі колцы сяміпрамянёвыя.
Найважнейшую ролю ў нашай старажытнай мінуўшчыне адыгралі крывічы. Яны ўтварылі першую вядомую з летапісаў беларускую дзяржаву - Полацкае княства. З ХІІІ стагоддзя на авансцэну гісторыі выходзіць Новагародак (Наваградак). Беларусы Панямоння, падпарадкаваўшы суседняе племя літву, заклалі падмурак нашай новай дзяржавы - Вялікага Княства Літоўскага.

З умацаваннем дзяржаўных інстытуцый у выніку інтэграцыйных працэсаў да ХІІ стагоддзя плямёнавы падзел у Беларусі ў асноўным знікае. Назовы ж крывічы (Крывія), а пазней ліцьвіны (Літва) пачынаюць азначаць дзяржаўную прыналежнасць, з'яўляючыся гістарычнымі этнонімамі беларусаў.

 Отправлено: 14.03.06 19:20. Заголовок: Re:

Ці праўда, што літоўцы заваёўвалі Беларусь?

Міф пра «літоўскую заваёву» Беларусі мае даўную гісторыю, сягаючы ажно ў ХVІ стагоддзе. Паводле яго, у сярэдзіне ХІІІ стагоддзя літоўскія князі Эрдзівіл і Мінгайла, пакарыстаўшыся тым, што беларускія землі спустошаныя мангола-татарскім нашэсцем, заваявалі іх. І хоць пазней гістарычная навука высветліла, што не існавала ніякіх ні Эрдзівіла, ні Мінгайлы, як не было і мангола-татарскага нашэсця на Беларусь, але міф пра заваёву літоўцамі нашых земляў застаўся. Некрытычна ўспрыняты шмат якімі даследнікамі, ён такім чынам замацаваўся ў навуковай літаратуры. Замест Эрдзівіла і Мінгайлы былі знойдзены іншыя кандыдаты на ролю заваёўнікаў, у прыватнасці Міндоўг, які і да сённяшняга дня фігуруе ў гэтай ролі.

Найперш трэба ўразумець, што ў значнай ступені гэта адбываецца ад тэрміналагічнай блытаніны ў выніку атаесамлення старажытнага племя літва з сучаснай Літвою (Летувою). Узапраўды продкамі сучасных літоўцаў (летувісаў) былі жамойць, дзяволтва і некаторыя іншыя плямёны, якіх даўней беларусы звычайна называлі адным найменнем - жамойты (па назове больш моцнага племя).

Старажытная ж літва жыла на тэрыторыі Беларусі, у раёне верхняга Панямоння: паміж Менскам і Новагародкам з усходу на захад і ад Маладэчна да Слоніма з поўначы на поўдзень. Яна засяляла параўнальна невялікую гістарычную вобласць Беларусі побач з Полацкай, Тураўскай і Новагародскай землямі.

Паколькі Новагародскае княства к сярэдзіне ХІІІ стагоддзя дасягнула высокага эканамічнага, палітычнага і культурнага развіцця, то яно і ўзяло ў свае рукі справу аб'яднання беларускіх земляў. Далучэнне літвы - першы крок у ажыццяўленні новагародскай аб'яднаўчай палітыкі. Гэта было зроблена з дапамогаю Міндоўга, які з'явіўся ў Новагародку выгнаны супернікамі з сваіх уладанняў, гэтак званай «літвы Міндоўга» (яна знаходзілася ў раёне сучасных Баранавічаў). Прыязна прыняты ў Новагародку, ён быў ахрышчаны ў 1246 годзе ў праваслаўе і абраны князем. Як адзначыў Іпацеўскі летапіс, Міндоўг неўзабаве «зане літву», што адпавядала стратэгічным мэтам Новагародка.

Аднак у выніку агрэсіі галіцка-валынскіх князёў Новагародку на гэты раз не ўдалося ўтрымаць літву. Яе канчаткова прыяднаў у 1263-1264 гадах сын Міндоўга Войшалк, што і з'явілася адным з першых крокаў на шляху ўтварэння Вялікага Княства Літоўскага.

Толькі ўлічваючы ўсё адзначанае, і можна вытлумачыць, чаму Новагародак стаўся першай сталіцай Вялікага Княства. Адсюль, з верхняга Панямоння, дзе знаходзілася старажытная літва, і пайшло найменне новай дзяржавы.
Тое, што ўтварэнне Вялікага Княства Літоўскага суправаджалася заваёваю балцкіх плямёнаў (нальшчанаў, дзяволтвы, а пазней і жамойці), знішчэннем і выгнаннем іх феадалаў, адхіляе пашыранае ў навуцы сцверджанне, што ўзнікненне гэтае дзяржавы дыктавалася іх інтарэсамі. Як бачым, якраз наадварот, - яно было ў інтарэсах беларускіх феадалаў, што і характэрызуе гэтую дзяржаву як беларускую. Нездарма ж далейшае збліжэнне беларускіх земляў у працэсе станаўлення Вялікага Княства ішло мірным шляхам. Адсюль зразумела, чаму ў Вялікім Княстве Літоўскім панавальнае месца заняла беларуская культура, а дзяржаўнай мовай стала беларуская.

Такім чынам, ніякай «літоўскай заваёвы» Беларусі не было. У сапраўднасці нашыя продкі, далучыўшы старажытную літву да Новагародка, заклалі тым сама падмурак сваёй новай дзяржавы - Вялікага Княства Літоўскага.

 Отправлено: 14.03.06 19:38. Заголовок: Re:

Адкуль паходзіць найменне «літва»?

Найменне «літва» вучоныя спрабавалі вытлумачыць з розных моваў - кельцкіх, германскіх, фіна-вугорскіх, балцкіх. Але гэтыя спробы не далі надзейных вынікаў.

На сёння сама пераканаўчая і найбольш падмацаваная фактамі версія, прапанаваная беларускімі гісторыкамі Вацлавам Пануцэвічам і Паўлам Урбанам. На іхную думку, літва - частка магутнага заходнеславянскага племя люцічаў, якое даўней засяляла паўночна-ўсходнюю частку сённяшняй Нямеччыны паміж рэкамі Одрай і Лабай (цяпер Одэр і Эльба). Пасля доўгага і крывавага змагання за сваю зямлю з намнога перасяжнымі сіламі немцаў частка люцічаў была вынішчаная або анямечаная, а рэшта іх, ратуючыся ад паняволення, яшчэ ў Х стагоддзі рушыла на землі іншых славянскіх народаў. Перасяленне люцічаў на беларускія абшары знайшло адлюстраванне ў скандынаўскіх сагах, нямецкіх народных паданнях і ўсходнеславянскіх летапісах. Па меркаванні даследнікаў (П.Шафарыка, П.Урбана), назовы «люцічы» і «літва» паходзяць ад уласнага імя князя-родапачынальніка Люта (ад слова «люты»). У шэрагу славянскіх моваў гэтае імя вымаўлялася і пісалася яшчэ і як Літ. Лютвою называлася літва ў дакументальных крыніцах і беларускіх народных гаворках.

Паселішчы і рэкі з найменнямі Лютава, Літава, Літва сустракаліся і сустракаюцца на ўсёй тэрыторыі, заселенай некалі славянамі: у Балгарыі і Славаччыне, у Польшчы і Паўночнай Нямеччыне. Але найбольш іх - на землях Беларусі. Месца, дзе жыло раней племя літва, дакладна вызначыў наш гісторык Мікола Ермаловіч. Ён першы звярнуў увагу на групу населеных пунктаў з назовамі Літва ў цэнтральна-заходняй частцы Беларусі на прасторы між Новагародкам, Менскам, Слонімам, Крэвам. На гэтай падставе, аналізуючы летапісныя звесткі, ён акрэсліў тут тэрытарыяльнае ядро Старажытнай Літвы.

Ад гэтага ядра, з далучэннем новых тэрыторыяў, назоў пашыраўся і ахопліваў усё большую прастору. Узнікла новая палітычная адзінка - зямля Літоўская, а затым - Вялікае Княства Літоўскае з сталіцаю ў Новагародку.
Літвою называлі наш край (а нас саміх - ліцьвінамі) усе нашыя суседзі аж да пачатку ХХ стагоддзя. Гэтыя найменні саступілі сваё месца акрэсленням «Беларусь», «беларусы» толькі пасля прымусовага далучэння нашых земляў да Расейскай імперыі пры канцы ХVІІІ стагоддзя, шмат у чым пад уздзеяннем каланіяльнай палітыкі акупацыйнага рэжыму. Таму ў гістарычным плане назоў «Літва», які спрадвеку азначаў беларускую дзяржаву і наш народ, тоесны найменню Беларусь, гэтаксама як «ліцьвін» - беларус.

Яшчэ дагэтуль Літвою называюць нашу Бацькаўшчыну, а ліцьвінамі - нас жыхары суседніх з намі раёнаў Заходняй Украіны і Ўсходняй Польшчы. Дый самі беларусы, асабліва на цэнтральна-заходнім абшары (каля Наваградка, Івацэвічаў, Століна ды ў іншых мясцінах) і цяпер нярэдка называюць сябе ліцьвінамі.

Каб пазбегнуць блытаніны ва ўжыванні назову Літва, варта сучасную суседнюю з Беларусяй дзяржаву акрэсліваць яе саманазовам Летува, яе жыхароў называць летувісамі, а мову - летувіскаю.